De Alpen

De Alpen zijn het best onderzochte gebergte op aarde. Al in de negentiende eeuw probeerden vooral Zwitserse geologen te begrijpen waardoor de gesteentelagen zulke ingewikkelde vervormingen hadden. Hun hulpmiddelen waren eenvoudig: ze gingen ergens in de zon op een berghelling zitten en tekenden op een stuk papier de gelaagdheid van de tegenover liggende berghelling. Het waren prachtige tekeningen die ons nu nog verbazen over de nauwkeurigheid en de duidelijke weergave van de werkelijkheid. De driedimensionale gipsmodellen, die op basis van deze tekeningen gemaakt zijn en dus al anderhalve eeuw oud zijn, hebben nog altijd een grote instructieve waarde. Ze staan tentoongesteld in de grote hal van het geologisch instituut van de ETH, de universiteit van Zürich.

Ze zijn des te meer waardevol, omdat het Alpiene gebergte heel ingewikkelde vormen heeft. Sinds de ontdekking van de platentektoniek in de zestig en zeventig van de vorige eeuw begrijpen we pas het mechanisme en de processen die aan de oppervlakte van het gebergte en vooral ook diep in de aardkorst hebben plaatsgevonden. Het hele mediterrane gebied heeft daarbij een rol gespeeld.

De Alpen zijn niet alleen een ingewikkeld gevormd gebergte, maar ook een voorbeeld voor de bestudering van andere plooiingsgebergten op aarde. Belangrijk was vooral in de vorige eeuw de ontdekking van de dekbladen structuur. Grote massa’s gesteenten bleken over andere lagen heen geschoven te zijn in de loop van miljoenen jaren. Vooral door erosie van rivieren en ijs zijn grote delen van het gebergte te voorschijn gekomen waarover tot voor enkele decennia geen enkel besef bestond van de reikwijdte van gebergtevormende processen.

Gedurende het laatste glaciaal waren de Alpen met een dikke landijsmassa bedekt. Dit heeft de landschapsvormen aan de oppervlakte sterk beïnvloed. De werking van het ijs kan niet los gezien worden van de grote geologische variëteit die de Alpen bieden.

Met verschillende gebieden als voorbeeld zal tijdens de vier colleges een deel van de geheimen van de Alpiene gebergtevorming ontrafeld worden. Uit de voorbeelden zal naast herkenning ook verbazing voortkomen: “Hoe is het mogelijk dat er zulke krachten en zo’n grote verscheidenheid letterlijk en figuurlijk aan het daglicht zijn gekomen”.