Auteur: Iris van der Werf

Een tijdje geleden werd ik het hemd van mijn lijf gevraagd door een kleine jongen nadat hij hoorde dat ik een geoloog was. Natuurlijk vind ik het altijd leuk om over bergen en stenen te praten en we hadden een leuk gesprekje. Uiteindelijk vroeg hij me hoe heet de heetste vulkaan op aarde was, en ondanks dat ik wel kon uitleggen dat er verschillende soorten vulkanen met verschillende lavatemperaturen en samenstelling van het magma zijn, kon ik hem geen direct antwoord geven. Daarom heb ik dit thuis uitgezocht en er dit stuk over geschreven want ik vond het wel een hele leuke vraag die waarschijnlijk heel veel mensen hebben.

Verschillende vulkaansoorten en hun temperaturen

Voordat ik bij de hamvraag kom wil ik jullie, net als bij het jongetje, eerst wat uitleg geven over de verschillende soorten vulkanen op aarde en waarom de temperatuur tussen die vulkaansoorten verschilt.

Stratovulkanen

Stratovulkanen, zoals de Mount St. Helens in de Verenigde Staten en de Vesuvius en de Etna in Italië, hebben steilere en hogere vulkaankegels. Dit zijn de typische vulkanen die je in dramatische rampenfilms altijd ziet uitbarsten. De Vesuvius was ook verantwoordelijk voor het wegvagen van de stad Pompeï. Dat komt omdat de lava van deze vulkanen dik en stroperig is en het magma een hoge gasdruk heeft. Als de druk in de magmakamer te hoog is, boort het magma zich met geweld een weg door het erboven liggende gesteente en komt tot uitbarsting. De temperaturen van het magma in een stratovulkaan variëren van 800°C tot 1000°C. Dat lijkt heel heet, maar in de vulkaanwereld valt dit reuze mee en bestaat het vooral uit felsisch materiaal zoals kwarts en veldspaat.

Spleetvulkanen

Spleetvulkanen ontstaan wanneer magma door scheuren in de aardkorst naar buiten komt. Dit gebeurt met name bij mid-oceanische ruggen, zoals in de Atlantische oceaan. De aardplaten worden door plaat tektoniek uit elkaar gedreven waardoor de lava de leegte opvult en nieuwe oceaankorst aanmaakt. De lava van spleetvulkanen heeft een basaltische samenstelling met veel ijzer en magnesium, dit zorgt voor een relatief dun magma die door contact met koud zeewater heel snel stolt. Temperaturen van het magma dat de aanvoer drijft zijn meestal tussen de 1100°C en 1200°C.

Schildvulkanen

Schildvulkanen, zoals de Mauna Loa en Kīlauea in Hawaï, staan bekend om hun brede, lage profielen en relatief rustige uitbarstingen en langzame verplaatsing van de lava. Deze vulkanen vormen zich boven hotspots, waar de aardkorst dun is en magma gemakkelijk naar de oppervlakte kan stromen. De lava van deze vulkanen is dun en vloeibaar, met vergelijkbare samenstelling als die van spleetvulkanen omdat beiden diep uit de mantel komen. Dit zorgt ook weer voor temperaturen tussen de 1100°C en 1200°C.

Kimberlieten

Kimberlieten zijn een type vulkanische pijp die diep in de aardmantel ontstaat en meest bekend is vanwege de hoge concentratie van diamanten in de vulkaanpijp. Deze vulkanen zijn miljoenen jaren geleden uitgestorven, maar hun uitbarstingen waren waarschijnlijk zeer explosief en kortstondig. De temperaturen van kimberliet magma kunnen variëren, maar liggen meestal rond de 900°C tot 1200°C.

De heetste vulkaan

In de uitgestrekte oceaan, ver weg van het drukke leven op het land, ligt een vulkaan die de titel draagt van de heetste vulkaan ter wereld. Deze vulkaan, genaamd Pūhāhonu, bevindt zich onder water in de noordwestelijke Hawaïaanse archipel. Pūhāhonu, wat “schildpad die opduikt voor adem” betekent in het Hawaïaans. De vulkaan heeft een indrukwekkende temperatuur van ongeveer 1700°C bij zijn uitbarstingen. Dit maakt het de heetste vulkaan op aarde zover we weten. Maar wat maakt deze vulkaan zo bijzonder en waarom is hij zoveel heter dan andere vulkanen?

Het geheim van Pūhāhonu’s hitte

Pūhāhonu is niet alleen de heetste, maar ook de grootste vulkaan ter wereld. Onderzoekers hebben ontdekt dat het magma dat deze vulkaan voedt, afkomstig is van een uitzonderlijk hete mantelpluim diep in de aarde. Mantelpluimen zijn opwaartse stromingen van heet gesteente uit de diepe mantel van de aarde. In het geval van Pūhāhonu zorgt de mantelpluim voor een constante aanvoer van extreem heet magma, wat resulteert in de hoge temperaturen die bij uitbarstingen worden waargenomen. Bovendien is de chemische samenstelling van de magma van Pūhāhonu anders dan die van andere vulkanen. Het bevat een hoger gehalte aan magnesium, wat ook bijdraagt aan de hogere temperaturen.

Bronnen

• Garcia, M. O., Tree, J. P., Wessel, P., & Smith, J. R. (2020). Pūhāhonu: Earth’s biggest and hottest shield volcano. Earth and Planetary Science Letters, 542, 116296.
• Siebert, L., Simkin, T., & Kimberly, P. (2011). Volcanoes of the World. Univ of California Press.