Zand van de maand: zand, niet alleen maar kwartskorrels.

Door: Nynke Posthuma.

Het sediment zand is door rivieren meegenomen uit bergachtige gebieden. In Nederland komen veel rivieren samen die zand afzetten dat afkomstig is uit diverse gebergten. De herkomst van het zand is daardoor vaak moeilijk vast te stellen. Daardoor is ook de herkomst van verschillende mineraalkorrels in het zand niet altijd terug te herleiden. Indien het afgezette zand aantoonbaar van een bepaald gebergte afkomstig is dan zullen de typische mineralen die voorkomen in dat gebergte ook terug te vinden zijn als zandkorrels. Dit geldt bijvoorbeeld voor het mineraal kyaniet.

Kyaniet (ook bekend als Distheen) is één van de drie polymorfen van Al₂(SiO₄)O een aluminium-silicaat. De anderen zijn andalusiet en sillimaniet. Alle drie mineralen worden gevonden in metamorfe aluminium houdende gesteenten, zoals pelitische schisten.

Kyaniet wordt meestal gevonden als lange tabellaire / lamellaire kristallen. Het heeft een perfecte breuk, is in het algemeen blauw, maar kan ook grijs, wit, groen of zwart zijn. Het heeft een verschillende hardheid in verschillende richtingen van 4 tot 7. Kyaniet is het resultaat van plaatselijke metamorfose in pelitische gesteenten en wordt vaak gevonden met granaat, stauroliet en korund.

Kristallen van uitzonderlijke kwaliteit worden gevonden in de St. Gothard – Zwitserland, Oostenrijks Tirol en in Frankrijk. Commerciële hoeveelheden worden gevonden in India, Kenia en de Verenigde Staten, bijvoorbeeld de Kyanite Mining Corporation in Virginia.

Kyaniet wordt onder andere gebruikt als isolator in bougies en in porseleinsoorten, maar ook binnen de staalindustrie. Door verhitting wordt het verwerkt tot mulliet en vervolgens industrieel gebruikt. Transparante kristallen kunnen tot edelsteen worden verwerkt,

De naam komt uit het Grieks. Kyanos = blauw.

Het is een veelvoorkomend mineraal als onderdeel van diverse gesteenten en kan zodoende ook teruggevonden worden in zand. Door de goede splijtbaarheid komen regelmatig hoekige korrels voor.

Het komt ook in de zandfractie van Nederlandse kwartaire riviersedimenten, zoals de zandpakketten in een groot deel van ons land, voor. In de zware-mineraalanalyse zoals dat in Nederland bij de Rijks Geologische Dienst plaatsvond, wordt het mineraal ingedeeld bij de “metamorfe mineralen” binnen de zogenaamde “stabiele groep”.

Referenties

1. Schwerminerale in Farbe. M.A. Mange, H.F.W. Maurer. Enke Verlag, Stuttgart, 1991.
2. Wikipedia
3. Mindat – Kyanite
4. 2017 Minerals Yearbook – Kyanite and related minerals, USGS
5. Het onderzoek van zware mineralen in zand, L. Krook. GEA, 1996, nr. 4: p134-8.

Foto’s tenzij anders vermeld: Nynke Posthuma.